Vertaald door: RENEE SMETS / Gereviseerd door: EVELIEN UYTTERSPROT / Coördinator van het vertaalteam: Christian Muñoz Parra.
(JOSÉ A. CORDÓN (2013): “Las lecturas fingidas: entre la economía de la atención y la tentación del abandono“. Blog)
Het sociale netwerk GoodReads publiceerde een infografiek die aantoonde welke boeken het meest aan de kant gelegd worden en om welke reden dat gebeurt. De eerste vijf op de lijst van afgedankte werken zijn verrassend. De meeste ervan komen immers overeen met boeken die verschillende weken op de eerste plaats van bestsellerlijsten van zowat alle landen stonden. In zekere zin en op het eerste gezicht toont de lijst het bestaan aan van grote verschillen tussen de meest gelezen en de meest verkochte werken. Dat is het resultaat van de belangrijke invloed van de mate waarin lezers zich laten meeslepen door dergelijke lijsten, van hun motivatie om bepaalde werken aan te kopen en natuurlijk ook van de doeltreffendheid van de marketingstrategieën van grote uitgeverijen, wiens overtuigingskracht onweerlegbaar is.
- Casual Vacancy (Een goede raad), van JK Rowling, haar eerste werk voor volwassenen
- Fifty Shades of Grey (50 tinten grijs) van EL James
- Eat, Pray, Love (Eten, bidden, beminnen) van Elisabeth Gilbert
- The Girl With the Dragon Tattoo (Mannen die vrouwen haten) van Stieg Larson
- Wicked (Slecht) van Gregory Maguire
Zo’n 25,2% van de werken wordt afgedankt omwille van hun voorspelbaarheid, de lezers halen aan dat ze weten wat er gaat gebeuren. In 27,9% van de gevallen stopt men met lezen tussen pagina 1 en pagina 100.
Het boek van Rowling wordt vooral aan de kant gelegd omwille van frustraties van haar vast lezerspubliek, dat vindt dat het werk helemaal niet lijkt op de Harry Potter-serie. Een duidelijk geval van valse verwachtingen gecreëerd doordat een auteur met heel specifiek werk zijn/haar intrede maakt in een voor hem/haar onbekend genre.
Een voorbeeld van de heen- en terugweg tussen autopublicatie en het traditionele circuit was 50 tinten grijs, een fenomeen in de boekenindustrie. De commentaren luiden dat lezers zich schamen om de slechte kwaliteit van het werk en dat ze zich hebben laten overtuigen door de lokroep van de publiciteit, die het werk beschouwt als een modegril, enz.
In het geval van Stieg Larson vinden de lezers dat het verhaal te traag vooruitgaat,en dat het een boek is waarin niets gebeurt tot het plot al vergevorderd is.
Er zijn meerdere verklaringen die voortkomen uit zeer verschillende motivaties. De statistiek rond klassieke werken die het meest in de steek gelaten worden is ook heel interessant.
Het eerste werk is Catch-22 van Joseph Heller; het tweede The Lord of the Rings van Tolkien; het derde is Ulysses van Joyce; het vierde Moby Dick van Melville en het vijfde is De rebellie van Atlas (originele titel Atlas Shrugged, letterlijk “Atlas haalde zijn schouders op”) van Ayn Rand. Dat laatste is een zeer verrassend geval, aangezien het werk tijdens enquêtes over werken die het meeste invloed hebben gehad op het leven van lezers in de Verenigde Staten, altijd op de tweede plaats verschijnt, na de Bijbel.
Wanneer men aan de lezers vraagt waarom ze bepaalde werken afdanken, haalt zo’n 46,4% traagheid en saaiheid aan als oorzaken, en pas in latere instantie andere redenen:
- Slecht geschreven (18,8%)
- Zwakke inhoud (of extreem ridicuul 8,8%)
- Belachelijk plot (8,5%)
- Weinig aantrekkelijk hoofdpersonnage (4,9%)
- Slecht uitgegeven (2,7%)
- Enz.
De sociologie achter afdanking is een zeer interessant aspect dat het zoeken naar verklaringen voor het succes of het mislukken van een werk vergemakkelijkt. Zo verschaft het fundamentele pistes voor elke uitgever die geïnteresseerd is in hoe werken onthaald worden en in het langzame proces richting demystificatie van bepaalde werken. Dat laatste is vooral te merken bij de klassiekers, wiens symbolische waarde naar de achtergrond verdwijnt en tot strikt academische kringen behoort.
In dat verband werd onlangs een onderzoek gevoerd rond boeken waarvan men doet alsof men ze gelezen heeft (Book Riot), en die zo een soort symbolische rol gaan spelen voor iemands culturele reputatie. Het gebeurt omwille van prestige, omdat iemand anders uit de sociale kring het boek gelezen heeft, omwille van academische en culturele status, enz.
Aan het onderzoek namen 830 lezers deel. Op basis van de antwoorden werd een lijst van 412 titels samengesteld. Tussen de resultaten staan een groot aantal klassiekers, wat absoluut wijst op ingeplante kwaliteitsnormen op vlak van een onderliggende traditionele literaire norm in elke cultuur. Volgens die normen bestaan er mijlpalen die onverbiddelijk bereikt moeten worden, werken die zich nestelen in het collectief onderbewustzijn en getuigen van literaire ontwikkeling of, in bepaalde gevallen, van een soort cultureel curriculum (Don Quichot in Spanje). Op de lijst staan slechts 3 hedendaagse titels. Daarvan zijn er twee enorme commerciële successen die in de dominerende cultuur zijn doorgedrongen: Enerzijds Harry Potter en 50 tinten grijs en anderzijds Infinite Jest, dat in literaire kringen al werd beschouwd als een klassiekers.
De eerste twintig zijn de volgende:
Pride and Prejudice van Jane Austen (85 vermeldingen)
Ulysses van James Joyce
Moby-Dick van Herman Melville
Oorlog en Vrede van León Tolstoi
De Bijbel
1984 van George Orwell
The Lord of the Rings van JRR Tolkien
The Great Gatsby van F. Scott Fitzgerald
Anna Karenina van León Tolstoi
The Catcher in the Rye van JD Salinger
Infinite Jest van David Foster Wallace
Catch-22 van Joseph Heller
To Kill a Mockingbird van Harper Lee
50 tinten grijs van EL James
Jane Eyre van Charlotte Bronte
Misdaad en Straf van Fyodor Dostoevsky
Wuthering Heights van Emily Bronte
Great Expectations van Charles Dickens
Harry Potter (reeks) door JK Rowling
A Tale of Two Cities van Charles Dickens (21 vermeldingen)
Als verrassing, Don Quichot bezet, met 10 vermeldingen, van 412 werken de 39ste plaats op de lijst,. Er verschijnen ook werken als Kritiek van de zuivere rede (Kritik der reinen Vernunft) van Kant met 4 vermeldingen, of De droomduiding (Die Traumdeutung) van Freud met 2 vermeldingen.
De studie werd gecombineerd met de gegevens uit de analyse van de website Riot over de favoriete romans van de lezers, de meest gehate boeken en de boeken die men altijd al had willen lezen. Dat schetst een zeer interessante situatie.
Uitgeverij Anagrama publiceerde het werk Cómo hablar de libros que no leemos? van Pierre Bayard. Het begint met een overtuigende zin: “Ik ben geboren in een omgeving waar weinig gelezen werd, ik waardeer die activiteit op geen enkele manier en heb ook een tijd om eraan te spenderen.”
Het werk is langs een kant een soort van vermaak waarin men het niet-lezen roemt en langs een andere kant roept het het lovenswaardige, geenszins vrolijke, opstel ‘Biblioclasmo’ (Renacimiento, 2004) van Fernando Rodriguez de la Flor op, van wie de ondertitels zeer betekenisvol zijn: “voor een kritische benadering van het schrijf- en leeswerk” in de editie uitgegeven door de Junta van Castilië en León (1997), dat hem de essayprijs opleverde, “een perverse geschiedenis van de literatuur”, in de hierboven reeds vermelde editie uitgegeven door Renacimiento. Ondanks alles bekritiseert het werk op een briljante manier een aantal leesgewoontes en zekere interpretaties die daarmee gepaard gaan. Bijvoorbeeld: kunnen we zeggen dat we de boeken die we vergeten zijn gelezen hebben? Hoeveel van onze literaire overtuigingen zijn niet gebaseerd op veronderstellingen, uitvindingen, verzinsels, misverstanden, tegenstrijdigheden, tweede lezingen, vereenzelviging met de auteurs of herinneringen?
Bayard introduceert een interessant concept: het Inwendige Boek, dat het verschil is tussen het verhaal dat wij maken van de inhoud van een boek en wat het boek in realiteit vertelt. Zo noemt hij dus het geheel van -individuele of collectieve- representaties die we hebben opgebouwd op basis van onze gehele lezerservaring.
Eender welk boek waarmee we direct of indirect te maken krijgen, wordt beïnvloedt door die ervaring, en verandert op die manier in een boek-scherm, zodat hetgene waarover we praten, volgens de auteur, van ons boek-scherm komt, en niet over de eigenlijke boeken gaat.
Dat soort van ‘doen alsof’ dat als een rode draad doorheen alle culturele manifestaties loopt, is niet ongewoon. Het is het resultaat van wat Braudillard een samenleving belust op spektakel noemde, of wat Fernando Pessoa toekende aan de dichter, hem beoordelend als simulant. Daniel Pennac (Zoals een Roman: Anagrama, 1993) beschouwde dat al als iets natuurlijks en noemde het ‘het recht van de lezer’ en stelde als eerste drie geboden van die praktijk de volgende vast:
- Het recht om niet te lezen
- Het recht om pagina’s over te slaan
- Het recht om een boek niet uit te lezen
Het is in ieder geval een interessant onderzoek dat wemelt van de nieuwe verschijnselen van sociologische aard. Enerzijds dat van cultuur als vorm van prestige en sociale erkenning, als status, zoals Pierre Bourdieu het al beschreef in La Distinción (Taurus 2012), of in Las Reglas del Arte (Anagrama, 2002). Anderzijds de demystificatie van de cultuur en de verzwakking van de conventionele legitieme systemen die toestaan dat niet-lezen wordt gezien als een niet-legitieme activiteit, of dat het erkennen van de afdanking, gebrek aan interesse of verveling met betrekking tot het onweerlegbare universum geïncorporeerd zou geraken in het onderzoek naar leespraktijken. Enkele praktijken die vandaag de dag sterke concurrentie voelen van elk type van vermaaksindustrie en die onderwerp zijn van de onverbiddelijke realiteit van een zeer omstreden besparing op aandacht.
